«Ոչ ոք ինձ չի ստիպի հավատալ, որ ռուսը ատում է ուկրաինացուն, ուկրաինացին` ռուսին»

«Երկու աշխարհից ի հիշատակ» գեղարվեստական լիամետրաժ ֆիլմի հիմքում Գրետա Վերդյանի «Չորս մայր» պատմվածքն է: Ֆիլմի ռեժիսորը ՆԻԿԱ ՇԵԿՆ է, պրոդյուսերը` ՍԱՐԻԿ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԸ: «Երբ Աշենը համակերպվում է այն մտքի հետ, որ երկու մայր ունի մեկի փոխարեն, պատերազմը խլում է նրանից երկուսին էլ»,- նշվում է ֆիլմի անոտացիայում: Մեծ իմաստով` սա պատմություն է հայ-ադրբեջանական հակամարտության, սումգայիթյան ջարդերի մասին: Ֆիլմի հայաստանյան պրեմիերան կայացել է անցյալ տարի` փետրվարի 28-ին, սումգայիթյան դեպքերի 25-րդ տարելիցին: Համաշխարհային պրեմիերան տեղի է ունեցել Մոնրեալի կինոյի համաշխարհային փառատոնում (Montreal World Film Festival): Ֆիլմն ունի դիստրիբյուտորներ ԱՄՆ-ից և Կանադայից, ովքեր գնել են 12 տարով ցուցադրելու իրավունքը: Նիկա Շեկը և Սարիկ Հովսեփյանը «Իրատես de facto»-ի հյուրերն են:

-Հայ-ադրբեջանական հիմնախնդրին առնչվող ֆիլմն ի՞նչ արձագանքներ է ունեցել համաշխարհային կինոշուկայում: Խնդիրներ չե՞ն ծագել:
Ն. Շ.- Խնդիրներ են ունեցել ֆիլմի դիստրիբյուտորները (ընդհուպ աշխատանքից հեռացում և այլն), Մոնրեալի փառատոնի կազմակերպիչները: Փառատոնի տնօրենն ասաց` ես 84 տարեկան եմ, 60 տարի է՝ ղեկավարում եմ փառատոնը, վատագույն դեպքում ինձ կարող են սպանել, ուրիշ ոչինչ անել չեն կարող, և վստահեցրեց, որ եվրոպական ոչ մի փառատոն այն չի վերցնի, որովհետև ոչ ոք այդքան խիզախություն չի ունենա: Եվ իսկապես, կան փառատոներ, որոնց կազմակերպիչները բացահայտ են մերժում, ասելով, որ չեն ուզում խնդիրներ ունենալ (հատկապես գերմանական փառատոները, որտեղ թուրքերն ուժեղ են), ոմանք էլ կոռեկտության սահմաններում են մերժում: Նույնիսկ այստեղ ունենք այդ խնդիրը. ֆիլմի ցուցադրությունը մերժվում է, որովհետև շատ է քաղաքական:
-Ցեղասպանության թեման սրտին մոտ ենք ընդունում, բայց նկատել եմ, որ մեր օրերում կատարված սումգայիթյան ոճրագործությանը մի տեսակ վերապահումով ենք վերաբերվում, թեև այն կարելի էր համարել ցեղասպանության շարունակությունը: Ինչպե՞ս եք բացատրում այդ վերաբերմունքը:
Ն. Շ.- Ճիշտն ասած` ես տպավորություն ունեմ, որ մեր բոլոր խնդիրներին էլ լուրջ չենք վերաբերվում: Մանավանդ, երբ տեսնում եմ` ինչպես են վերաբերվում թեկուզ այս ֆիլմին, ինչ ֆիլմեր են նկարահանվում առհասարակ: Ժողովուրդն էլ այն վիճակում է, որ ոչ մի բան չի կարողանում սրտին մոտ ընդունել, միայն գոյատևման մասին է մտածում: ՈՒ կարծես անտեսում են այն փաստը, որ սումգայիթյան իրադարձություններն ուղղակիորեն կապված են ազգային ազատագրական շարժման, Արցախյան ազատամարտի հետ:
-Իրական հիմք ունի՞ ֆիլմը:
Ն. Շ.- Հիմքում տատիկիս` Գրետա Վերդյանի մանկությունն է: Համաշխարհային պատերազմի տարիներին արդեն եղել է նման կոնֆլիկտ, այդ ժամանակ նա 6 տարեկան էր: Սումգայիթյան ջարդերի ժամանակ ես էի 6 տարեկան: Որոշեցինք միացնել պատմությունները:
-Դերասանների ընտրությունը դժվա՞ր էր:
Ն. Շ.- Այո, դժվար էր, փոքրիկ աղջկան` Անժելիկա Մաշուրյանին, շատ հեշտ գտանք, ու կարծում եմ, չենք սխալվել: Աղջկա մայրը Արմինե Անդան է, հայրը` վաստակավոր արտիստ Ռոբերտ Հակոբյանը: Ռուս մայրիկին` Ելենա Պրոխորենկոյին, անսպասելի ենք հայտնաբերել: Նա մինչև վերջերս ապրում էր Հայաստանում, կինոյի հետ ոչ մի կապ չուներ, առաջին դերն էր ու իր ասելով` վերջին: Պարզապես սցենարը հավանել էր ու համաձայնեց նկարահանվել:
-Ի՞նչ արձագանքների է հանդիպել ֆիլմը մասնագետների շրջանում:
Ս. Հ.- Մասնագետները թող արձագանքեն իրենց ֆիլմերին, կարևորը ժողովրդի ընկալումն է: Ժողովրդին այն դուր է գալիս, իսկ մասնագետները հակասական ու սուբյեկտիվ կարծիքներ ունեն: Մյուս կողմից էլ, ցավալի է, որ ժողովրդին, ինչպես հարկն է, չի հասնում ֆիլմը:
-Հեռուստատեսությամբ չի՞ ցուցադրվել:
Ս. Հ.- Ոչ: Ադրբեջանցիները մեծ հիստերիա են բարձրացնում, նրանց ձեռքին շատ բան կա, և դրսում շատերը չեն ուզում խնդիր ունենալ: Դա դեռ կարող եմ հասկանալ, բայց զարմանում եմ, որ այդքան կարևոր թեման անտեսում են մեր երկրի ղեկավարներն ու Ձեր ասած մասնագետները:
-Բայց Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցն է մոտենում, նման բնույթի ֆիլմերը պետք է պահանջարկ ունենան:
Ն. Շ.- Անցյալ տարի էլ սումգայիթյան ջարդերի 25-րդ տարելիցն էր, ու դա ոչինչ չփոխեց:
Ս. Հ.- Ֆիլմն ավելի շատ ուղղված է դրսի հանդիսատեսին: Պետական մոտեցում է պետք: Կարծես նման էջ չի եղել մեր պատմության մեջ, ոչ ոք չի հիշում դրա մասին: Մեր ֆիլմը նայելիս շատերը զարմացել են, որ պատմությունն այդ կերպ է եղել, որովհետև ադրբեջանական քարոզչությունը կոնկրետ աշխատում է, իսկ մենք ո՛չ ներսում, ո՛չ դրսում քարոզչություն չենք տանում:
Ն. Շ.- Երբ սկսում էինք ֆիլմի նկարահանումները, արխիվներ, ֆիլմեր էինք փնտրում: Համացանցում ոչ մի նյութ չկար Սումգայիթի մասին` հայկական կողմից (հիմա մի քանի վավերագրական ֆիլմ կա): Փոխարենը որոնման համակարգը բերում էր մեծ թվով ադրբեջանական նյութեր:
-Այս տարի «Ոսկե ծիրան»-ում ընդգրկվել էր ֆիլմը:
Ն. Շ. -Այո, բայց ոչ մրցութային ծրագրում, «Ֆիլմեր առանց սահմանների» արտամրցութային ծրագրում էր ընդգրկվել: Եվ այդ խորագիրն ավելի բնորոշ է ֆիլմին:
Ս. Հ.- Մեզ համար այդքան էական էլ չէր մրցույթը: Կարևորը` հանդիսատեսը ֆիլմը դիտելու հնարավորություն ունենար:
-Իսկ ինքներդ փորձո՞ւմ եք պրոպագանդել ֆիլմը: Ի վերջո, ի՞նչ ուղիներ կան ֆիլմը հանդիսատեսին հասցնելու:
Ս. Հ.- Պետք է ցուցադրել կինոթատրոններում, սակայն գովազդի համար 10-15 հազար դոլար է անհրաժեշտ, մենք չունենք այդ հնարավորությունը: Հակառակ դեպքում իմաստ չունի ցուցադրելը: Այլ երկրներում հեռուստատեսությունը գնում է իր ազգային արտադրանքն ու ցուցադրում, մեր դեպքում ոչ միայն չեն գնում, չեն էլ ուզում ժողովուրդը դիտի այն:
-Իսկ եթե վճարեք, կցուցադրե՞ն հեռուստաընկերությունները:
Ս. Հ. -Այո, բայց սկզբունքորեն չենք վճարի:
-Ինչպե՞ս եք նկարահանել ֆիլմը, ի՞նչ միջոցներով:
Ս. Հ.- Մենք ունենք հայկական ծագումով գերմանացի համապրոդյուսեր, ով մեծ գումար է ներդրել, սակայն խնդիրներ ունեցավ իր երկրում, ու մենք գնեցինք իրավունքները: Մասամբ աջակցել է ազգային կինոկենտրոնը, մասամբ` Միխայիլ Բաղդասարովը, վերջում մի փոքր էլ` «Փյունիկ» հիմնադրամը:
-Ադրբեջանցիները, որպես կանոն, նման ֆիլմերի թրեյլերները մեկնաբանություններով ողողում են: Ի՞նչ պատկեր է ձեր ֆիլմի դեպքում:
Ն. Շ.- Շատ են հերյուրախառն մեկնաբանությունները, դեռ նկարահանումները չէին սկսվել, արդեն գրում էին, որ նախագիծը հայկական նեոֆաշիստներինն է, գերմանական նեոնացիստներինը:
Ս. Հ.- Ամենազավեշտալին այն է, որ քո տված հարցազրույցին կցում են իրենց թղթակցի անունը, ստացվում է, որ հարցազրույցը տվել ես ադրբեջանական լրատվամիջոցին: Այդպիսի կայքեր ունեն, որ աստղերի, հայտնի մարդկանց հարցազրույցները սեփականացնում են բառ առ բառ, առանց փոփոխության:
-Հետագա ծրագրերի մասին ի՞նչ կասեք:
Ս. Հ.- Նախատեսում ենք վավերագրական ֆիլմ` հայ-ադրբեջանական կոնֆլիկտի մասին, բայց այլ տեսանկյունից: Բուն իմաստը ֆիլմի այն է, որ ժողովուրդները կոֆլիկտ չեն ունենում, քաղաքական կոնֆլիկտ է, որ հանգում է էթնիկ խնդրի: Ժողովուրդներն իրականում մեղավոր չեն և իրար ատելու պատճառ չունեն:
Ն. Շ.- Ոչ ոք ինձ չի ստիպի հավատալ, որ ռուսը ատում է ուկրաինացուն, ուկրաինացին` ռուսին, եթե չլինի քաղաքականությունը:

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ